۲- آینده‌پژوهی
آینده‌نگاری در خلا
ء پدید نیامده، و ناگهان از سیاره‌ای ناآشنا از کهکشان‌های دور هم نیافتاده؛ آینده‌نگاری پاسخی بوده به ضرورت‌ها و چالش‌های انسان و جوامع انسانی در دنیای جدید؛ دنیایی که یکی از وجوه ارزشمند و حیاتی دانستن در آن، “پیش‌بینی” و درک این معانی است که پیش‌بینی ما را قدرتمند می‌کند.پیش‌بینی اینجا مفهومی به مراتب گسترده‌تر از آن دارد که به ذهن افراد معمولی و حتی پاره‌ای از مدیران و کارشناسان برنامه‌ریزی متبادر شود، مانند پیش‌بینی جمعیت کشور در سال‌های آینده، و یا پیش‌بینی تعداد خودروها، یخچال‌ها و کولرهای مورد نیاز بازارهای هدف طی سال‌هایی که در پیش است، و معمولا در برآورد کمی و بسیار محدود نیازهای احتمالی آینده خلاصه می‌شود.
مراد ما از پیش‌بینی آن است که سان تزو، نظریه‌پرداز جنگی دنیای باستان در کتاب کلاسیکش به نام”هنر جنگ” می‌گوید. ویپیش‌بینی را “پیش‌آگاهی” تعریف می‌کند که آمیزه‌ای از شناخت راهبردی درباره‌ی خویش، دشمن (رقیب)، شرایط و توانمندی‌های کلیدی طرفین، برآورد تحرکات احتمالیدشمن در آینده، و موارد حیاتی دیگری از این قبیل است و برای دستیابی به آن حداقل باید به هفت پرسش اساسی پاسخ داده شود [۲].
از نظر سان تزو، “پیش‌آگاهی برای این است که یک ژنرال خردمند بتواند به چیزهایی که بس فراتر از تصور یک ژنرال عادی می‌گنجد، دست یابد.” و آنگونه که کواسا یادآور می‌شود، آینده‌نگاری بیشتر در جاهایی به کار می‌رود که بحث برد و باخت‌های سرنوشت‌ساز در میان باشد؛ در جای که مثلاًیک ژنرال می‌خواهد جنگی حیاتی را به سود کشورش ببرد و یا یک سیاستمدار قصد دارد در نبردی اقتصادی، فرهنگی، و یا سیاسی، نام کشورش را بر تارک برندگان بنشاند [۳].
امروز برای ارجاع به این‌گونه پیش‌بینییا پیش‌آگاهیـ که مراد ما است ـ اغلب از اصطلاح “
هوشمندیراهبردی” استفاده می‌شود. هوشمندی راهبردی در ماهیت خود “بسته‌ای از اطلاعات راهبردی درست است که به تصمیم‌گیرنده‌ی درست کمک می‌کند تا در زمان درست، تصمیم درست بگیرد” [۴]. موضوع تصمیم‌گیری انتخاب است، انتخاب یک هدف از میان چند هدف، و انتخاب یک یا دو راهبرد و یا تاکتیک کار آمد از میان چند گزینه برای دستیابی به هدف.
با یادآوری این نکته که هوشمندی از جنس اطلاعات است، هوشمندی راهبردیبه تصمیم‌گیرندگان که (همان سیاستگذاران باشند)، در سطوح کلان ملی، و بخشی (مانند بخش‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، و اجتماعی)، و خرد (سازمانی/ وشرکتی) و همچنین در سطوح منطقه‌ای (استانی، شهر و حتی روستایی) امکان می‌دهد تا دست به انتخاب‌های هوشمندانه‌ای بزنند. هم‌چنان که با افزودن مواد غذایییا ویتامین‌های خاص به غذای افراد، خوراک آن‌ها مغذی‌تر و از جهت غذایی ارزشمندتر می‌شود، هوشمندی راهبردی (که همان پیش‌بینی و پیش‌آگاهی راهبردی است)، تصمیم‌های تصمیم‌گیرندگان را بر شالوده‌ای غنی‌تر از اطلاعات درست استوار می‌کند.
با فرض اینکه می‌دانیم تصمیم‌گیری راهبردی جان‌مایه‌ی سیاستگذاری/ و یا برنامه‌ریزی راهبردی در سطوح حاکمیتی، دولتی، و سازمانی/ و شرکتی است، و با قبول اینکه تصمیم‌گیری هوشمندانه، لزوما باید مبتنی بر شالوده‌ای از هوشمندی راهبردیبه معنای بسته‌ای از اطلاعات راهبردی درست باشد، به طور منطقی این پرسش بنیادی مطرح می‌شود که اطلاعات راهبردی درست چیست، و چگونه تولید می‌شود؟
نکته‌ی در خور توجه این است که پرسش‌هاییادشده، پاسخ‌های خود را در متن
دنیایواقعی بیابند؛ و نه در خلا
ءیا یک دنیای انتزاعی. در نتیجه، پاسخ‌یابی درست برای پرسش‌های بالا به شناخت ماهیت و ویژگی‌های اساسی دنیای امروز منوط می‌شود. ما در چگونه دنیایی زندگی می‌کنیم؟ این پرسش، بسته به منظری که از آن به دنیا می‌نگریم، پاسخ‌های خاصی می‌باید، بنابراین ما باید منظر خاص خود راتصریح کنیم، ما از منظر آینده‌پژوهان، آینده‌نگاران و تحلیل‌گران سیاست راهبردی، و برنامه‌ریزان راهبردی به دنیای امروز می‌نگریم تا با ویژگی‌های کلیدیآن آشنا شویم و ببینم که این ویژگی‌ها، چگونه ما را به ضرورت آینده‌نگاری راهبردی رهنمون می‌شوند.
نمایه‌ی ۱٫ چرا در دنیای “رپلکس” کنونی به پیش‌بینی آینده‌های هر چه دورتر نیاز داریم؟ این پیش‌بینی‌ها چه کمکی به ما می‌کنند؟
جروم سی. گلن
هنگام رانندگی شبانه با سرعت پایین، برای اینکه ایمن برانیم، نیازی به نور بالا نیست تا بتوانیم دوردست جاده را ببینیم، اما زمانی که با سرعت بیشتر می‌رانیم، استفاده از نور بالا الزامی می‌شود تا بتوانیم مسافت هر چه دورتری را ببینیم و برای انجام واکنش مناسب به حوادث احتمالی، فرصت کافی داشته باشیم.
این بدان معناست که هر چه فرصت تغییر بیشتر باشد، آینده‌های دورتری را باید کشف کنیم تا بتوانیم تصمیم‌های بهتری بگیریم. افزایش پیچیدگی و شتاب بالای تغییر، از زمانی که برای تصمیم‌گیری داریم می‌کاهند، و ما را مجبور می‌کنند تا با سرعت بیشتری تصمیم بگیریم.
به کمک پیش‌بینی می‌توانیم زمان بیشتری را برای تصمیم‌گیری هوشمندانه بخریم. بنابراین، هرچه شتاب و پیچیدگی تغییر بیشتر می‌شود، بر ارزش و اهمیت
هشدارزودهنگامـ ازطریق پیش‌بینی ـ نیز افزوده می‌شود. هشدار زودهنگام باعث می‌شود تا زمان بیشتری برای تحلیل و تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه‌تر بدست آوریم.
مرجع: “
دانش‌نامه‌ی بزرگ روش‌های آینده‌پژوهی“، شامل معرفی ۳۶ روش عمده‌ی آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری که با ویراستاری گلن و گوردن و با مشارکت شمار زیادی از آینده‌پژوهان بین‌المللی فراهم شده؛ و انشاءالله ترجمه فارسی آن به زودی توسط اندیشکده‌ی آصف منتشر خواهد شد.