ع. ملکی‌فر
یادش بخیر اواخر دهه‌ی هفتاد، زمانی که هنوز اندیشکده آصف که ۳ سال بیشتر نداشت، یک روز کتابی از طرف دوست عزیزم آقای مهندس عباس فلاح، که آن زمان مشتری عمده‌‌‌ی آصف بود ارسال شد برای ترجمه. کتابی درخصوص (تعالی سازمانی). کتاب تکست نبود، گزارش گونه‌ای بود به مردم انگلیسی و مشتریانی که از سوی شرکت بریتیش ایرواسپیس (شرکت هوافضایی بریتانیا، که پرنده‌های انتظامی بسیاری تولید می‌کند) منتشر شده بود.
ما عنوان این کتاب را گذاشتیم (به‌سوی تعالی)، که نسخه‌های ترجمه‌ی آن عمدتاً به دست مخاطبان دفاعی رسید.
در این کتابچه که گویی دستورالعمل پیاده‌سازی مدل تعالی سازمانی EFQM بود، با جزئیات کافی بیان شده بود که شرکت معظم یاد شده، چرا و چگونه‌ی این مدل را با موفقیت به اجرا گذاشته، و چه نتایج ارزنده‌ای برای شرکت حاصل شده است. متأسفانه نسخه‌های این کتاب، که نخستین کتاب فارسی در زمینه‌ی تعالی سازمانی بود، مدت‌ها پیش تمام‌شده، و همکاران ما هم‌اکنون در حال بازیابی فایل آن برای انتشار مجوز هستند.
ترجمه و انتشار آن کتاب ارزشمند باعث شد که ضمن معرفی اندیشه تعالی، بیشتر به صنایع دفاعی، بذر این اندیشه در آصف نیز کاشته شود. مدت زیادی نگذشته بود که یک روز با آیه‌ی بسیار قابل‌تأملی از قرآن کریم، سوره‌ی مبارکه‌ی بقره آشنا شدم؛ پاره‌ای از آیه این بود:
(…وَلا تَهِنوا وَلا تَحزَنوا وَأَنتُمُ الأَعلَونَ إِن کُنتُم مُؤمِنینَ) سستی نکنید و اندوهگین نباشید، درحالی‌که شما عالی‌ترین هستید اگر مؤمن باشید. این آیه مستقیماً درباره‌ی تعالی در همه‌ی زمینه‌ها و سطوح اجتماعی و شرط استراتژیک تحقق آن است: «ایمان». با تأمل در این آیه، پرسش‌های فراوانی برای صاحب این قلم پدید آمد. مهم‌تر از همه اینکه (چرا باوجود تصدیق و تأکید کلام خداوند متعال مبنی بر عالی‌ترین بودن مؤمنان، اثری از تعالی در جامعه‌ی دینی ما دیده نمی‌شود؟!)
چرا نباید مدل‌هایی عملیاتی و مؤثر برای تعالی بر پایه‌ی آموزه‌های وحیانی (در همه‌ی زمینه‌ها و لایه‌های اجتماعی) داشته باشیم؟
تا آن زمان، بنیادهای معروف غربی در زمینه‌ی تعالی (EFQM در اروپا، و بنیاد مالکوم بالدریج در آمریکا)، فقط به تعالی سازمانی پرداخته بودند؛ و حتی هنوز اثری از اندیشه «تعالی کسب‌وکار» در میان نبود. که البته سال‌های بعد به کار این دو نهاد افزوده شد.
در آصف متعهد شدیم به توسعه‌ی یک «نظام تعالی فراگیر» از صورت ذیل جامعه: تعالی اجتماعی، تعالی شهری، تعالی سازمانی و کسب‌وکاری، تعالی خانواده، و تعالی فردی، البته مبنی بر آموزه‌های دینی. شاید برخی از خوانندگان عزیز این ایده را صرفاً یک رؤیا یا شعار بدانند که جایی در واقعیت‌های اجتماعی ما ندارد. با این دیدگاه مشتاقان تعالی در سطوح گوناگون اجتماعی، ناگزیر باید به‌طور (جزیره‌ای) عمل کنند. یک شهر اینجا یک شهر آنجا؛ یک سازمان/شرکت اینجا، یک سازمان/شرکت دیگر آنجا، تا ببینیم چه می‌شود. تعالی جامعه به مثابه یک کل، و تعالی خانواده و فرد که فعلاً هیچ!
اما آصف به تحقق این رؤیا باور داشت. به همین خاطر تیمی برای پیگیری این رؤیا همان روزها ساخته شد. حاصل کار این تیم تاکنون این‌ها بوده است:
- توسعه و تبیین «نقشه راه» تعالی اجتماعی بر پایه پژوهش‌های بلندمدت این نقشه راه با عنوان «شهر تعالی» در دست نگارش است. مراد از شهر در اینجا آرمان‌شهر تعالی است.
- طراحی یک مدل تعالی شهری، که در آینده‌ی نزدیک در غالب یک کتاب منتشر خواهد شد. (انشاالله)
- طراحی مدل تعالی سازمانی برای سازمان‌های غیردولتی
- طراحی مدل تعالی کسب‌وکار برای شرکت‌ها
- طراحی مدل تعالی خانواده
- طراحی مدل تعالی فردی
چهار مدل اخیر در غالب دوره‌های آموزشی یک‌ساله به سازمان‌ها، شرکت‌ها، خانواده‌ها، و افراد علاقه‌مند ارائه می‌شود. این دوره‌ها که تماماً با رویکرد نوین (منتورینگ) و با سبک آموزشی کاملاً جدید و متفاوتی به نام (آموزش تعالی‌بخش) ارائه می‌شود، صرفاً دوره‌های تئوریک نیستند.
رویکرد منتورینگ این‌گونه کار می‌کند که در تمام طول دوره، با متقاضیان از نزدیک و به‌صورت کاملاً عملی کار می‌شود. ویژگی بارز این رویکرد آن است که تعالی مشتریان ما را «تضمین» می‌کند.
در زمینه‌ی تعالی شهری، از اوایل دهه‌ی هشتاد، گروهی پژوهشی با عنوان «آینده‌پژوهی شهری» در آصف شکل گرفت، این گروه موفق شد چشم‌انداز تهران «مصوب شورای شهر دوم»، و چشم‌اندازهای مشخصی را برای شهرهای مقدس مشهد و قم، و نیز چشم‌انداز شهرهای دماوند و طبس را با موفقیت طراحی نماید. همین تیم بود که نخستین بار مفاهیم (شهرهای فرهنگی) ، (شهرهای خلاق) ، (شهرهای معنوی) و (اقتصاد خلاق) را در کشور اشاعه داد. تاکنون چهار جلد کتاب توسط این گروه منتشر شده است:
- راهنمای کاربردی آینده‌نگاری منطقه‌ای (استانی، شهری، روستایی)
- سفر به آینده: دفتر پنجم، آینده‌ی شهرها
- فرصت تاریخی صنایع فرهنگی. که به تقریب همان صنایع خلاق هستند. در این کتاب پیشنهاد شده است که ایران از نظر چشم‌اندازی می‌تواند به «قطب صنایع خلاق جهان اسلام» مبدل شود؛ برای تحقق این هدف دست‌کم باید ۱۰ شهر فرهنگی (شهر خلاق) در کشور پدید آید.
- صنایع خلاق، صنایع آینده. در این کتاب استراتژی‌های برخی شهرهای فرهنگی اروپا و آسیا معرفی شده‌اند.
گروه آینده‌پژوهی شهری اخیراً به «پژوهشکده‌ی مدیریت و تعالی شهری» تبدیل‌شده است. این پژوهشکده در کنار برگزاری دورهی آموزشی فوق‌العاده غنی «تعالی شهر و شهرداری»، آماده‌ی اجرای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس و کوچک‌مقیاس تعالی شهر و شهرداری است. این پژوهشکده هم‌اکنون پروژه‌ی تعالی شهر و شهرداری امیدیه در استان خوزستان را در دست اجرا دارد.
نکته‌ی بسیار مهم در پیوند با دورهی آموزشی تعالی شهر و شهرداری آن است، که این دوره نیز همچون سایر دوره‌های ما، با رویکرد منتورینگ ارائه می‌شود. هدف اصلی این دوره، پرورش منتورهای تعالی برای شهرها و شهرداری‌هاست تا خود شهرها و شهرداری‌ها بتوانند بی‌نیاز از پیمانکاران تعالی، پروژه‌های تعالی شهر و شهرداری خود را به دست گیرند. این منتورها، که عمدتاً از شهرداری‌ها خواهند آمد، بیش از کارشناسان بیرونی شهر و شهرداری متبوع خود را می‌شناسند. و این عاملی کلیدی در پیشرو موفقیت‌آمیز پروژه‌های تعالی شهری و شهرداری است، که اصولاً باید به «پروسه‌های» دائمی تعالی بدل شوند. به زبان دیگر، هدف اصلی این پروژه پرورش «منتورهای مصمم» در شهرها و شهرداری‌هاست. با وجود این منتورها، هزینه‌های اجرای پروژه‌های تعالی شهر و شهرداری به‌طور چشم‌گیری کاهش می‌یابد.
شایان یادآوری است که محتوای محوری این دوره یادگیری مدل‌های تعالی شهر و شهرداری و شیوه‌ی پیاده‌سازی این مدل‌ها در هر شهر و شهرداری با نگرش به پیشینه، ارزش‌ها، و حساسیت‌های هر شهر است.
متعالی باشید.
یا علی